रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने 100 आणि 200 रुपयांच्या नोटांबाबत एक महत्त्वाची माहिती दिली आहे. लवकरच या नोटांच्या नवीन आवृत्त्या बाजारात येणार आहेत. मात्र, या नोटांचे रंग, आकार किंवा डिझाईन यात कोणताही बदल केला जाणार नाही. फक्त या नव्या नोटांवर RBI चे नवीन गव्हर्नर संजय मल्होत्रा यांची स्वाक्षरी असेल. आरबीआयने स्पष्ट केले आहे की, ही एक नियमित प्रक्रिया आहे. जेव्हा नवीन गव्हर्नर नियुक्त होतात, तेव्हा त्यांच्या स्वाक्षरी असलेल्या नोटा छापून बाजारात आणल्या जातात.
जुन्या नोटांचे काय होईल?
लोकांच्या मनात एक मोठा प्रश्न आहे की, जुन्या 100 आणि 200 रुपयांच्या नोटांचे पुढे काय होणार? यावर RBI ने स्पष्ट सांगितले आहे की, जुन्या नोटा बंद होणार नाहीत. त्या पूर्णपणे वैध राहतील आणि पूर्वीप्रमाणेच त्यांचा वापर करता येईल. नवीन नोटा हळूहळू जुन्या नोटांच्या जागी बँका आणि एटीएममध्ये उपलब्ध होतील. त्यामुळे नागरिकांनी कोणतीही चिंता करण्याची गरज नाही.
भारतात रोखीचा वापर किती?
भारतामध्ये अजूनही लोक मोठ्या प्रमाणावर रोख पैशांचा (कॅश) वापर करतात. 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद केल्यानंतरही रोखीचा वापर कमी झालेला नाही. RBI च्या अहवालानुसार, मार्च 2017 मध्ये देशात 13.35 लाख कोटी रुपये रोख स्वरूपात होते. मात्र, मार्च 2024 पर्यंत हे प्रमाण वाढून 35.15 लाख कोटी रुपये झाले आहे.
याच वेळी, डिजिटल पेमेंटचा वापरही मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. 2020 मध्ये UPI व्यवहार 2.06 लाख कोटी रुपये होते, तर फेब्रुवारी 2024 पर्यंत ते 18.07 लाख कोटी रुपयांवर गेले आहेत. त्यामुळे भारतात एकीकडे कॅशचा वापर होत असतानाच, दुसरीकडे डिजिटल पेमेंटदेखील मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे.
कोणत्या राज्यांमध्ये ATM मधून जास्त पैसे काढले जातात?
RBI च्या अहवालानुसार, आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये दिल्ली, तामिळनाडू, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल आणि कर्नाटकमध्ये ATM मधून सर्वाधिक पैसे काढण्यात आले. सण, लग्नसराई आणि निवडणुकीच्या काळात कॅशचा वापर जास्त वाढतो. तसेच, ग्रामीण भागात अजूनही डिजिटल पेमेंटचा वापर तुलनेत कमी असल्यामुळे तिथे लोक रोख पैशांवर अधिक अवलंबून असतात.
नागरिकांनी काय करावे?
100 आणि 200 रुपयांच्या नवीन नोटा लवकरच बाजारात येणार असल्या तरी, जुन्या नोटा चालूच राहणार आहेत. त्यामुळे घाबरण्याचे कारण नाही. लोकांनी गोंधळ न करता बँका आणि ATM मधून सहज पैसे काढू शकतात. तसेच, डिजिटल पेमेंटचा अधिकाधिक वापर करून व्यवहार सोपे करण्याचा प्रयत्न करावा.